Belangrijke collecties

De Amsterdamse Hortus en Zuid Afrika zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Binnen 10 jaar na de oprichting als hortus medicus, groeide de tuin al uit naar een botanische tuin met de Zuid-Afrikaanse collectie als prominente eerste exoten
VOC-schepen brachten de eerste Zuid-Afrikaanse planten naar Amsterdam. Veel bekende sier- en snijbloemen uit Zuid-Afrika zijn zo naar Amsterdam gekomen, o.a. de (balkon)geranium (Pelargonium), Clivia, Afrikaanse lelie (Agapanthus) en Gerbera.
De Zuid-Afrikaanse collectie is nog steeds een belangrijk onderdeel van de Hortus Amsterdam. De planten prijken op de prachtige platen van de beroemde Moninckxatlassen, maar ze zijn vooral ook nog te zien op verschillende plaatsen in de tuin. In de Palmenkas staan eeuwenoude cycadeeën, en in de woestijnkas groeien verschillende succulenten uit de woestijngebieden van het Namaqualand. Heel speciaal is de uitgebreide collectie Lithops (levende steentjes) van de Hortus.

In de Hortus groeien enkele tientallen bomen die opvallen vanwege hun ouderdom of omdat het zeldzame soorten zijn. Daarom is er een permanente bomenroute. De route leidt u langs 23 bomen. Iedere boom heeft zijn eigen verhaal. Op een informatiebord bij elke boom leest u de naam, herkomst en leeftijd.

Zo valt-zeker in de herfst- de goudgele Ginkgo meteen op. En verscholen in een hoekje, staat een oude boomhazelaar, Corylus colurna uit 1795. Eén van de oudste bomen van Amsterdam en in haar soort zelfs de oudste en dikste van Nederland.

De Hortus heeft al vele jaren een collectie carnivore planten. Samen met de Hortus Botanicus in Leiden is  de Hortus officieel de houder van de specialisatiecollectie ‘carnivore planten’ binnen de Stichting Nationale Plantencollectie. Bij het beheren en uitbreiden van deze bijzondere verzameling werken de beide tuinen nauw samen.

Carnivoren of vleesetende planten groeien in een zeer voedselarm milieu. Om toch aan voldoende voedingsstoffen te komen, hebben ze bijzondere trucs ontwikkeld: ze vangen levende insecten en verteren deze. In de Hortus groeien vleesetende planten in moerasachtige bakken of als epifyt in de bomen in het subtropische en tropische deel van de Drie-klimatenkas en in de Vlinderkas. De soorten die buiten kunnen groeien, zijn te vinden in het perk op de hoek van de tropische kas.

Deze groep primitieve planten ontstond ruim 300 miljoen jaar geleden – ver voor het dinosauriërtijdperk. De huidige soorten binnen deze groep zijn echter ‘pas’ 12 tot 5 miljoen jaar geleden onstaan uit hun voorouders, en zijn dus relatief jong. Tegenwoordig behoren cycadeeën tot de bedreigde plantensoorten en worden ze wereldwijd beschermd. Ook de Hortus draagt daaraan bij. We kweken en vermeerderen de planten èn informeren het publiek over de noodzaak tot bescherming. Cycadeeën zijn overal in de Hortus te vinden, van het terras tot de kassen. De grootste en oudste exemplaren staan in de monumentale Palmenkas, zoals de ruim 300 jaar oude Oostkaapse broodboom (Encephalartos altensteinii) en de Encephalartos woodii.

Vroeger werden de kuipplanten ’s zomers buiten gekweekt en brachten ze de winter door in een ‘oranjerie’. De hoge deuren in de Oranjerie van de Hortus herinneren nog aan die tijd. De Oranjerie is tegenwoordig een prachtig Hortuscafé,  maar de kuipplanten zijn een specialisatie van de Hortus gebleven en overwinteren doen ze nu in de kassen. Voorbeelden van deze planten zijn citroenen (Citrus) en de olijf (Olea europea). De meeste kuipplanten komen van origine uit subtropische of mediterrane gebieden.

Bij de oprichting van de Hortus in 1638 als Hortus Medicus vormden geneeskrachtige kruiden de basis van de gezondheidszorg in Amsterdam en daarmee de kern van de plantencollectie in de botanische tuin. In de Snippendaaltuin groeien nu opnieuw de kruiden die in de 17e eeuw gebruikt werden voor het farmacologische onderwijs aan de apothekers.

De huidige medicinale plantencollectie is te vinden in de Snippendaaltuin, vernoemd naar Johannes Snippendaal, in 1646 prefect van de Hortus Medicus Amsterdam. Nog in datzelfde jaar bracht hij de gehele collectie van de Hortus in kaart. Hij telde 796 verschillende plantensoorten, voornamelijk medicinale planten, maar ook bijzondere siergewassen. Hij schreef hiermee de eerste catalogus van de Hortus Medicus Amsterdam.

Deze collectie is een officiele specialisatiecollectie binnen de SNP onder de naam Planten uit de 17e Eeuwse farmacopee van Amsterdam.

Ook de palmen zijn verspreid over de hele Hortus. Geen wonder, want palmen groeien in verschillende klimaten. Sommige soorten zijn winterhard: die groeien in de buitentuin van de Hortus. Maar de meeste staan in de kassen, vooral in het tropische deel van de Drie-klimatenkas.

Voor de Europeaan zijn palmen bij uitstek het icoon van de luxe vakantie op een tropisch strand. In veel tropische streken worden de diverse palmensoorten (2.400 in totaal) door de lokale bevolking erg gewaardeerd als leverancier van vetten, vezels en bouwmaterialen. De oliepalm is een van de belangrijkste leveranciers van plantaardige olie ter wereld, en wie wist dat rotanstoeltjes gemaakt zijn van een palmliaan? In de Hortus proberen we deze diversiteit zo goed mogelijk weer te geven. Wie meer wil weten over de botanie van palmen kan terecht op Palmweb .